آناتومی جامع دست: متاکارپ، پالم، عضلات، تاندون و رباط ها

در این مقاله به آناتومی جامع دست خواهیم پرداخت. مسائلی مانند استخوان های دست، مفاصل، عضلات، تاندون ها، رباط ها، اعصاب و عروق را مورد بررسی قرار خواهیم داد. مقاله آناتومی جامع دست: متاکارپ، پالم، عضلات، تاندون و رباط ها توسط تیم مرکز افزایش قد ایران برای شما تهیه شده است.

دست، به عنوان ابزار حرکتی اساسی انسان، توانایی انسان را در تغییر محیط اطرافش بیان می‌کند و نشان می دهد. از یک سو، دست قادر است در وظایفی که نیاز به نیروی زیاد و بالایی دارند، مانند برداشتن، گرفتن و جابجا کردن اشیاء سنگین، به کار گرفته شود. از سوی دیگر، دست می‌تواند در کارهایی با دقت و ظرافت بالا نیز مورد استفاده قرار گیرد، به عنوان مثال در خلق آثار هنری، و یا کار با ابزارهای کوچک الکترونیکی.

نوک انگشتان انسان، دارای بیشترین و متراکم‌ترین پایانه‌های حسی نسبت به بخش‌های دیگر بدن است. این نوک انگشتان دست، بیش از هر نقطه دیگری در بدن انسان، قادر به درک و تفسیر حس‌ها در فضا و موقعیت‌های مختلف است.

آناتومی جامع دست

کلیت آناتومی دست به این صورت است: دست، بخش انتهایی اندام فوقانی انسان است و از یک کف دست پهن و پنج انگشت تشکیل شده است. در انتهای کف دست، چهار انگشت قرار دارند که می‌توانند به سمت کف دست خم شده و انسان را قادر به گرفتن و نگه داشتن اشیاء کنند.

انگشت نزدیک به شست انگشت دوم و به نام “انگشت اشاره” هم شناخته می‌شود. انگشت وسطی که همچنین به نام “انگشت میانی” شناخته می‌شود، سومین انگشت دست است و بلندترین آنها است. انگشت چهارم که به نام “انگشت حلقه” یا “انگشتری” شناخته می‌شود. در نهایت، انگشت پنجم به نام “انگشت کوچک” شناخته می‌شود.

شست یا انگشت اول به کنار کف دست متصل است و از اهمیت بسیاری در دسترسی به مواد و انجام کارهای مختلف با دست برخوردار است. شست در مقابل چهار انگشت دیگر قرار دارد و در تقریباً تمامی فعالیت‌های انجام شده با دست، نقش مهمی را ایفا می‌کند.

هر انگشت از سه بخش یا بند تشکیل شده است. بند انتهایی که ناخن بر روی آن واقع است، به نام “بند دیستال” یا “بند انتهایی” معروف است. بند میانی انگشت که گاهاً با نام “بند میدل” نیز شناخته می‌شود، قرار گرفته است. بندی که به کف دست متصل می‌شود، با نام “بند پرگزیمال” یا “بند نزدیک به کف دست” شناخته می‌شود. در مورد شست، این انگشت دارای دو بند است و بند میانی ندارد.

مطالعه پیشنهادی: 10 روش طبیعی برای ساختن استخوان های سالم

آناتومی استخوان های دست

آناتومی استخوان های دست به این صورت است: در کف دست انسان، پنج استخوان دراز به نام “متاکارپ” وجود دارد، و هر انگشت به جز شست دارای سه استخوان است. این استخوان‌ها به نام “فالانکس” شناخته می‌شوند. هر متاکارپ و هر فالانکس از سه بخش شامل سر، تنه، و قاعده تشکیل شده است.

علاوه بر این، در برخی نقاط کف دست، استخوان‌های گرد و کوچکی به نام “استخوان‌های سزاموئید” وجود دارند. این استخوان‌ها در مسیر تاندون‌ها قرار می‌گیرند و کارکرد تاندون‌ها را بهبود می‌بخشند. تعداد استخوان‌های سزاموئید در دست افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد.

آناتومی مفاصل دست

دست، دارای سه نوع مفصل مختلف است:

1. مفاصل متاکارپوفالانژیال (Metacarpophalangeal joints): این مفاصل بین استخوان‌های متاکارپ و بندهای پرگزیمال انگشتان واقع شده و امکان حرکت انگشتان را فراهم می‌کنند.
2. مفاصل اینترفالانژیال پرگزیمال (Proximal interphalangeal joints): این مفاصل بین بندهای میانی و پرگزیمال انگشتان قرار دارند و انعطاف پذیری انگشتان در این قسمت را تسهیل می‌کنند.
3. مفاصل اینترفالانژیال دیستال (Distal interphalangeal joints): این مفاصل بین بندهای وسطی و انتهایی انگشتان قرار دارند و به انگشتان اجازه حرکت در این ناحیه را می‌دهند.

غضروف به استخوان‌ها پوشش داده شده و مفصل به وسیله یک پوشش بافتی به نام “کپسول مفصلی” احاطه شده است.

آناتومی حرکت های دست

دست (کف دست و انگشتان) دارای دو سطح مختلف است:

1. سطح ولار یا کف دستی یا پالمار یا قدامی یا آنتریور: این سطح در طرفی از دست واقع شده که کف دست در آنجا قرار دارد و بیشتر مویی ندارد.
2. سطح دورسال یا پشت دستی یا پوستریور: این سطح در طرف دیگر دست واقع شده که پشت دست در آنجا قرار دارد و مو دارد.

استخوان‌ها، مفاصل و ماهیچه‌های متعدد در دست، حرکات متنوعی را ایجاد می‌کنند، از جمله خم شدن، اکستنشن، ابداکشن، اداکشن، جهت مخالف، و تغییر موقعیت. این عناصر همچنین کنترل دقیق جهت‌گیری دست و انگشتان در فضا را فراهم می‌کنند (شکل 1). در فهم این نوع حرکات، می‌بایست نقش هر مفصل یا گروهی از مفاصل را ارزیابی کنیم.

در مفاصل متاکارپوفالانژیال می‌توان ابداکشن و اداکشن فردی یا ترکیبی انگشتان (فالانژها) را مشاهده کرد (شکل 2).

همچنین در مفاصل متاکارپ-فالانژیال، مانند سمت چپ تصویر زیر، می‌توانیم حرکات خم شدن و اکستنشن را مشاهده کنیم. اگر مفاصل انگشتان را فراتر از بند انگشتان در نظر بگیریم، همانطور که در سمت راست تصویر مشاهده می‌شود، آنها نیز قادر به انجام حرکات خم شدن و اکستنشن هستند (شکل 3).

تقابل و جابجایی انگشتان شست یکی از حرکات منحصر به فرد انسان است. در این حرکت، انگشتان شست به سمت کف دست حرکت می‌کنند تا با انگشتان باقی‌مانده به صورت جداگانه یا به صورت گروهی “مخالف” شوند. این حرکت به ما اجازه می‌دهد که نیشگون بگیریم، چیزی را بگیریم و نگه داریم (به عنوان مثال، دست را دور یک شیء بپیچانیم) (شکل 4).

تغییر موقعیت برعکس مخالفت است و صرفاً به بازگشت انگشتان شست به موقعیت آناتومیک اشاره دارد.

هر انگشت یا انگشت منفرد (از جمله شست) می‌تواند به گونه‌ای حرکت کند که ادداکت کند (به سمت مرکز دست حرکت کند)، ربایش کند (از موقعیت اولیه جدا شده و به سمت خارج دست حرکت کند)، و در جهت مخالف حرکت کند تا دور زدن اتفاق بیفتد. یک نمونه آسان از این حرکت در عمل، دست‌کم گرفتن یک مداد و نوشتن حرف انگلیسی “اُ” است.

آناتومی عضلات دست

عضلاتی که موجب حرکات انگشتان دست می‌شوند به دو دسته تقسیم می‌شوند: عضلات بیرونی یا اکسترنسیک (Extrinsic muscles) و عضلات درونی یا اینترینسیک (Intrinsic muscles).

عضلات بیرونی، آنهایی هستند که در ساعد قرار گرفته و تاندون آنها از مچ دست عبور کرده و به انگشتان متصل شده و حرکت آنها را کنترل می‌کنند. از سوی دیگر، عضلات درونی در کف دست قرار گرفته و به طور مستقیم در حرکت‌های انگشتان دست نقش دارند.

عضلات درونی یا اینترینسیک دست به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

1. عضلات تنار (Thenar muscles): این عضلات برجستگی کف دست نزدیک به شست را تشکیل می‌دهند.
2. عضلات هیپوتنار (Hypothenar muscles): این عضلات برجستگی کوچکتری را در کف دست در طرف انگشت کوچک تشکیل می‌دهند.
3. عضلات بین استخوانی یا اینتراوسئوس (Interosseous muscles): این عضلات هفت عضله کوچک هستند که در بین استخوان‌های متاکارپ قرار دارند و وظیفه دوران و نزدیک کردن انگشتان نسبت به یکدیگر را دارند.
4. عضلات کرمی یا لومبریکال (Lumbrical muscles): این چهار عضله از تاندون‌های خم‌کننده یا فلکسور عمقی انگشتان منشاء می‌گیرند و به تاندون اکستانسور یا بازکننده انگشت متصل می‌شوند. وظیفه آنها، درست کردن انگشتان در مفاصل اینترفالانژیال است.

عضلات هیپوتنار

عضلات هیپوتنار بر چهار نوع هستند و شامل موارد زیر می شوند:

1. کفی کوتاه (Palmaris brevis): این عضله در ناحیه هیپوتنار زیر پوست قرار دارد و با انقباض آن پوست را چین می‌دهد.
2. دور کننده انگشت کوچک (Abductor digiti minimi): این عضله با انقباض آن باعث می‌شود انگشت کوچک از انگشت چهارم دور شود.
3. خم کننده انگشت کوچک (Flexor digiti minimi): این عضله با انقباض آن باعث می‌شود انگشت کوچک از مفصل متاکارپوفالانژیال خم شود.
4. مقابل کننده انگشت کوچک (Opponens digiti minimi): این عضله باعث می‌شود انگشت کوچک به سمت شست نزدیک شود.

عضلات تنار

عضلات تنار بر چهار نوع هستند و شامل موارد زیر می شوند:

1. دور کننده کوتاه شست (Abductor pollicis brevis): این عضله زیر پوست منطقه تنار قرار دارد و وظیفه آن این است که شست را به سمت کف دست عمودی کند.
2. نزدیک کننده شست (Adductor pollicis): این عضله شست را به سمت کف دست نزدیک می‌کند.
3. خم کننده کوتاه شست (Flexor pollicis brevis): این عضله شست را از محل مفصل متاکارپوفالانژیال خم می‌کند.
4. مقابل کننده شست (Opponens pollicis): این عضله شست را بلند می‌کند و در مقابل انگشت کوچک قرار می‌دهد.

آناتومی تاندون های دست

هر انگشت دارای دو تاندون خم کننده یا فلکسور (Flexor) است. یکی از این تاندون‌ها به نام “تاندون خم کننده عمقی” می‌باشد، که به سطح ولار استخوان بند انتهایی انگشت متصل می‌شود. وظیفه اصلی این تاندون، خم کردن بخش انتهایی انگشت روی بند وسطی، به عبارت دیگر، خم کردن مفصل اینترفالانژیال دیستال است. عضله مرتبط با این تاندون در ناحیه ساعد قرار دارد.

تاندون دیگر خم کننده یا فلکسور (Flexor) سطحی انگشت، به سطح ولار استخوان بند میانی انگشت متصل می‌شود. وظیفه اصلی این تاندون، خم کردن بند وسط روی بند پرگزیمال یا به عبارت دیگر، خم کردن مفصل اینترفالانژیال پرگزیمال انگشت است. عضله مرتبط با این تاندون نیز در ناحیه ساعد قرار دارد.

در سطح دورسال انگشتان دست، تاندون اکستانسور یا بازکننده انگشت وجود دارد که وظیفه باز کردن و در حالت مستقیم نگه داشتن بندهای انگشتان را داراست. عضلات مرتبط با این تاندون‌ها نیز در ناحیه ساعد قرار دارند.

تاندون‌های اکستانسور یا بازکننده از پشت مچ دست و پشت استخوان‌های متاکارپ عبور می‌کنند و به انگشتان دست می‌رسند. هر انگشت به استثنای شست، انگشت سبابه و گاهی انگشت کوچک دارای یک تاندون اکستانسور است. هر تاندون اکستانسور به بند وسطی و همچنین به بند دیستال یا انتهایی انگشت متصل می‌شود.

تاندون اکستانسور هر انگشت در سطح پشتی فالانکس پرگزیمال با بند پرگزیمال ارتباط دارد و پس از پهن شدن در این ناحیه، تمام سطح پشتی استخوان را پوشش می‌دهد، به همین دلیل این منطقه به آن “کلاه اکستانسور” یا “Extensor hood” نیز معروف است.

تاندون‌های اکستانسور انگشتان، هنگام عبور از سطح پشتی استخوان‌های متاکارپ، با یکدیگر اتصالاتی برقرار می‌کنند.

تاندون‌های فلکسور هر انگشت، در حین عبور از روی استخوان، از زیر تونل‌هایی از بافت محکمی مانند رباط عبور می‌کنند، که به این تونل‌ها “پولی” (Pulley) معروف است. وظیفه پولی‌ها این است که تاندون‌های فلکسور را در نزدیکی استخوان و مفصل نگه داشته و از دور شدن آنها از استخوان و مفصل در هنگام خم شدن یا فلکشن انگشت جلوگیری کنند.

تعداد زیادی پولی در سطح ولار یا قدامی هر انگشت وجود دارد که به آن‌ها نام‌های خاصی داده شده است. در شکل بالا، پولی‌های محکم به رنگ آبی و پولی‌های نازک‌تر به رنگ قرمز نمایش داده شده‌اند.

تاندون‌های فلکسور یا خم کننده انگشتان، در حین عبور از سطح قدامی انگشت، درون لایه‌ای از بافت سینوویال قرار دارند که به آن “تنوسینوویوم” (Tenosinovium) معروف است. وظیفه این لایه سینوویال، تسهیل حرکت تاندون در زیر پولی و بر روی استخوان است، زیرا با ترشح مایع سینوویال، تاندون را در مسیر صحیح نگه می‌دارد و از اصطکاک زیاد در طول حرکت جلوگیری می‌کند.

آناتومی رباط های دست

رباط‌ها نوارهای بافتی محکمی هستند که در اطراف مفاصل وجود دارند. دو سر آنها به استخوان‌های دو طرف مفصل به نزدیکی سطح مفصلی متصل می‌شوند و از حرکت مفصل در جهات خاصی جلوگیری می‌کنند.

در هر کدام از مفاصل دست، دو رباط جانبی یا لیگامان کلترال وجود دارد که از دو طرف مفصل قرار می‌گیرند و از حرکت مفصل در جهات جانبی ممانعت می‌کنند. همچنین، در سطح ولار یا کف دستی مفصل اینترفالانژیال پرکزیمال دست، یک رباط قوی به نام ولار پلیت وجود دارد که جلوگیری از باز شدن اضافی مفصل را به عهده دارد.

رباط‌های جانبی یا لیگامان کلترال در هر دو طرف مفاصل قرار دارند و از حرکات بندهای انگشت به سمت‌های جانبی مفصل جلوگیری می‌کنند.

وَلار پلیت (Volar plate)، بخشی از کپسول مفصل بین انگشتان دست است که بسیار ضخیم و محکم است و جلوگیری می‌کند که بندهای انگشت به سوی پشت مفصل بازگردند.

آناتومی عروق دست

در دست، دو رگ اصلی که بسیار مهم هستند عبارتند از رگ‌های رادیال و اولنار. شریان رادیال در طرف دستی قرار دارد که استخوان رادیوس از آن عبور می‌کند و شریان اولنار نیز در طرف استخوان اولنا قرار دارد. این دو شریان در کف دست در دو ناحیه به یکدیگر متصل می‌شوند و دو حلقه یا حلقه‌ی شریانی را تشکیل می‌دهند، یک حلقه سطحی و یک حلقه عمقی.

از این حلقه‌های شریانی، عروقی به وجود می‌آیند که در بین استخوان‌های متاکارپ سیر می‌کنند و با رسیدن به بند پرگزیمال انگشت، هر کدام به دو شاخه تبدیل می‌شوند. این دو شاخه در طرفین انگشتان مجاور تا انتهای انگشت طی طریق می‌کنند. این شریان‌ها به نام “شریان‌های انگشتی” یا “شریان‌های دیجیتال” شناخته می‌شوند.

آناتومی اعصاب دست

سه عصب اصلی پس از عبور از مچ به دست می‌رسند. این سه عصب به شرح زیر هستند:

1- عصب رادیال (Radial nerve):

این عصب در سمت استخوان رادیوس یا زند زبرین قرار دارد و حس نیمه پرگزیمال سطح پشتی انگشتان شست، انگشت اشاره و انگشت وسطی را تامین می‌کند. همچنین، قسمتی از سطح پشتی دست که در مجاورت این انگشتان واقع شده است نیز توسط این عصب تأمین می‌شود. اعصاب حسی این عصب در پشت دست به شاخه‌های کوچکتر تقسیم می‌شوند که از قاعده آن به سمت انتهای انگشت‌ها حرکت می‌کنند. عمده کارکرد این عصب در ارائه حسی به دست است و تأثیر معنی‌داری بر روی عملکرد عضلات ندارد.

2- عصب مدیان (Median nerve):

این عصب از داخل کانال مچ دست عبور کرده و به سمت کف دست پیش می‌رود، سپس در آنجا به شاخه‌های حرکتی و حسی تقسیم می‌شود.

شاخه‌های حرکتی عصب مدیان به سمت عضلات تنار و لومبریکال می‌روند و عضلات اول و دوم لومبریکال و تعدادی از عضلات تنار را عصب دهی می‌کنند. همچنین، شاخه‌های حسی این عصب به شاخه‌های متعددی تقسیم شده و به سمت انگشتان دست می‌پیچند.

از پایه انگشت‌ها تا نوک انگشت‌ها، این عصب نام عصب دیجیتال یا عصب انگشتی را به خود می‌گیرد و موجب حس قسمت کف دستی انگشتان شست، سبابه، وسطی و نیمی از انگشت انگشتری می‌شود. در هر سطح ولار انگشتان، یک عصب دیجیتال عبور می‌کند.

3- عصب اولنار (Ulnar nerve):

این عصب از سطح ولار مچ دست عبور می‌کند و از روی رباط عرضی کف دست عبور می‌کند. در سطح ولار مچ دست، عصب اولنار از داخل کانالی به نام گویان (Guyon canal) عبور می‌کند و سپس به شاخه‌های حسی و حرکتی تقسیم می‌شود.

شاخه‌های حرکتی این عصب به تمامی عضلات هیپوتنار، تعدادی از عضلات تنار، تمامی عضلات بین استخوانی، و عضلات لومبریکال ۳ و ۴ می‌رسند. به عبارت دیگر، عصب اولنار بخش عمده‌ای از عصب‌دهی عضلات دست را برعهده دارد.

در دست، عصب مدیان بیشتر کارکرد حسی داشته و عصب اولنار کارکرد حرکتی دارد. شاخه‌های حسی این عصب حس قسمت‌های سطح ولار انگشت کوچک و نیمه داخلی انگشت انگشتری و قسمتی از کف دست که در مجاورت این انگشتان قرار دارد را انجام می‌دهند.

مطالعه پیشنهادی: سلامت استخوان – راه های داشتن استخوان های سلامت چیست؟

رادیوگرافی دست

رادیوگرافی ساده یکی از مهمترین روش‌های تصویربرداری است که با استفاده از آن پزشکان وضعیت استخوان‌های دست را بررسی می‌کنند. این تکنیک به پزشکان اجازه می‌دهد تا با تصاویر مقاطعی از استخوان‌ها، تغییرات، شکست‌ها، و مشکلات دیگر در استخوان‌ها را تشخیص دهند. نخستین تصویر رادیوگرافی از بدن انسان توسط ویلیام رونتگن در قرن نوزدهم از دست همسر او گرفته شد.

تصاویر استاندارد کف دست شامل رو، نیم‌رو و مایل هستند. با این حال، برای انگشتان دست ممکن است از تصاویر با بزرگنمایی بیشتری استفاده شود. در تصاویر زیر، رادیوگرافی‌های کف دست به صورت رو، نیم‌رو و مایل نمایش داده شده‌اند.

سپاسگزاریم که مقاله آناتومی جامع دست: متاکارپ، پالم، عضلات، تاندون و رباط ها را مطالعه نمودید.