اختلاف طول پا یا LLD زمانی است که یک پا چند میلی‌متر تا چند سانتیمتر از پای مقابل کوتاهتر باشد. موارد خفیف معمولاً علامت کمی دارند و با کفی قابل جبران‌اند، اما اختلافهای متوسط تا زیاد می‌توانند باعث لنگش، درد زانو و کمر، خستگی زودرس و حتی انحراف محور اندام شوند. در منابع ارتوپدی، اختلافهای کوچک اغلب با کفی مدیریت می‌شوند و برای اختلافهای بیش از حدود ۲ سانتیمتر در بالغین، درمان‌های جراحی بسته به شرایط مطرح میشود.
درجات شدت کوتاهی پا
درجات شدت کوتاهی پا را می‌توان بر اساس اختلاف واقعی طول بین دو پا طبقه‌بندی کرد. دو مقیاس رایج در منابع به‌کار می‌روند. اولی بر حسب میلی‌متر است و دومی بر حسب سانتیمتر. هر دو با منطق مشابه کار می‌کنند: هرچه اختلاف بیشتر، احتمال علائم و نیاز به مداخله بالاتر. در عمل بالینیِ بزرگسالان، موارد زیر به تصمیم کمک میکند: اختلافهای خیلی کوچک معمولاً با کفی جبران میشود؛ اختلافهای حدود ۲ تا ۵ سانتیمتر بسته به علائم و محور اندام می‌توانند کاندید مداخله باشند؛ اختلافهای بیش از ۵ سانتیمتر معمولاً برای طول‌دهی تدریجی استخوان مناسب‌اند.
مقیاس‌های شدت
| مقیاس | خفیف | متوسط | شدید | توضیح کاربردی |
| بر حسب میلی‌متر (رایج در فیزیوتراپی و برخی منابع آموزشی) | 0 تا 30 mm | 30 تا 60 mm | > 60 mm | بازه‌های مرسوم برای درجه‌بندی اولیه علائم و نیاز به جبران با کفی. |
| بر حسب سانتیمتر (رایج در رهنمودهای بالینی) | ≤ 1.5 cm | 1.5 تا 5.0 cm | ≥ 5.0 cm | برای تصمیم‌گیری درمانی در کلینیک: < 2 cm معمولاً کفی؛ 2–5 cm بسته به سن/علائم؛ > 5 cm طول‌دهی. |
تفسیر بالینی کوتاه
یادداشت اندازه‌گیری
برای تصمیم دقیق، اندازه‌گیری باید با رادیوگرافی ایستاده تمام‌قد انجام شود. روش‌های بالینی با خط‌کش یا بلوک ایستاده برای غربالگری مفیدند، اما برای برنامه‌ریزی جراحی کافی نیستند.
هدف درمانِ کوتاهی پا
هدف درمانِ کوتاهی پا برابر کردن طول، بهبود الگوی راهرفتن و پیشگیری از دردهای ثانویه کمر و زانو است. انتخاب روش به سن اسکلتی، مقدار اختلاف طول و وجود بدشکلی‌های محوری/چرخشی وابسته است. گزینه‌ها از نظارت و کفی طبی تا توقف رشدِ پای بلندتر (اپیفیزیودز)، افزایش طول پای کوتاهتر و کاهش طول پای بلندتر متغیرند. در کودکانِ در حال رشد، پیش‌بینی اختلاف نهایی و زمان‌بندی مداخله اهمیت دارد؛ در بزرگسالان، تصمیم بر اساس اختلاف واقعی و علائم گرفته میشود.
درمانِ کوتاهی پا بر حسب سن
نوزادان:
اکثر اختلاف‌ها در این سن یا خفیف‌اند یا با رشد روشن‌تر می‌شوند. مسیر استاندارد، نظارت دورهای و ارزیابی علت‌های زمینه‌ای است. در موارد مادرزادی شدید یا با ناهنجاری‌های همراه، ارجاع به تیم‌های فوق‌تخصصی طول‌دادن/بازسازی اندام برای برنامه‌ریزی آینده انجام میشود. تصمیمهای جراحی اصلی معمولاً به پس از شروع راهرفتن یا سال‌های بعد موکول میشود و هدف، آماده‌سازی خانواده برای مسیر درمانی است.
کودکان و نوجوانان (در حال رشد):
اگر اختلاف نهاییِ پیش‌بینی‌شده حدود ۲ تا ۶ سانتیمتر باشد، اپی‌فیزیودزِ پای بلندتر گزینه‌ای کم‌تهاجمی و با عوارض پایین است؛ رشدِ پای بلندتر کند یا متوقف میشود تا پای کوتاهتر برسد. زمان‌بندی دقیق بر اساس سن اسکلتی و فرمول‌های پیش‌بینی تعیین میشود. اختلافهای بزرگ‌تر یا همراه با بدشکلی محوری/چرخشی می‌توانند کاندید افزایش طول پای کوتاهتر با فیکساتور خارجی یا میله داخل‌استخوانی باشند. در اختلافهای اندک و بی‌علامت، کفی طبی کافی است و پیگیری ادامه می‌یابد.
بزرگسالان (رشد بسته):
برای اختلافهای خفیف، کفی طبی/افزایش کفی کفش تعادل لگن را بهبود می‌دهد. در اختلافهای متوسط تا زیاد یا علامتدار، دو مسیر اصلی مطرح است: افزایش طولِ پای کوتاهتر با روش کشش تدریجی استخوان، یا در اختلافهای محدود، کاهش طولِ پای بلندتر با برداشت قطعه استخوان. انتخاب نهایی به مقدار اختلاف، کیفیت بافت نرم و اهداف عملکردی وابسته است.
یادآوری: دکتر نادر مطلبی‌زاده و تیم ایشان تمرکز بر درمان جراحی دارند؛ تصمیم بین افزایش طول، اپیفیزیودز یا کاهش طول بر اساس تصویر تمام‌قد ایستاده، معاینه و اهداف عملکردی بیمار اتخاذ میشود.
| گروه سنی | نظارت و فیزیوتراپی | کفی طبی/بالابر کفش | اپیفیزیودز پای بلندتر | جراحی افزایش طول پای کوتاهتر | جراحی کاهش طول پای بلندتر | نکات تصمیم‌گیری |
| نوزادان | بلی؛ پیگیری علت و روند رشد | موردی و بر اساس علائم | به‌ندرت در این سن | برنامه‌ریزی آینده، مداخلات اصلی معمولاً بعداً | به‌ندرت | تمرکز بر تشخیص‌های مادرزادی و مسیر طولانی‌مدت درمان. (Boston Children’s Hospital) |
| کودکان/نوجوانان | بلی؛ همراه تمرینات دامنه حرکتی و اصلاح الگوی راهرفتن | برای اختلافهای اندک و علامتدار | گزینه ارجح برای ۲–۶ سانتیمتر با زمان‌بندی دقیق | برای اختلافهای بزرگ‌تر یا همراه بدشکلی محوری/چرخشی | محدود و انتخابی | پیش‌بینی اختلاف نهایی، سن اسکلتی و هم‌راستاسازی محور کلیدی‌اند. (POSNA) |
| بزرگسالان | بلی؛ کاهش درد ثانویه و بهبود عملکرد | برای اختلافهای خفیف | کاربرد ندارد | گزینه اصلی برای اختلافهای متوسط تا زیاد و موارد علامتدار | برای اختلافهای محدود در افراد مناسب | انتخاب بین طول‌دهی و کوتاه‌سازی به مقدار اختلاف و اهداف عملکردی بستگی دارد. (Cleveland Clinic) |
در نوزادان رویکرد غالب، پیگیری و ارزیابی علت است. در کودکان و نوجوانان، اپیفیزیودز برای بازه ۲–۶ سانتیمتر و طول‌دهی برای اختلافهای بزرگ‌تر یا بدشکلی‌های همراه به‌کار می‌رود. در بزرگسالان، کفی برای اختلافهای خفیف و جراحی برای اختلافهای علامتدار با ترجیحِ افزایش طول پای کوتاهتر استفاده میشود. در مرکز دکتر نادر مطلبی‌زاده، مسیر درمانی با تمرکز بر گزینه‌های جراحی و بر پایه تصاویر ایستاده تمام‌قد، معاینه دقیق و اهداف بیمار شخصی‌سازی میشود.
اگر مداخله جراحی مدنظر است، در مرکز ما درمان استانداردِ موارد شدید، طول‌دهی استخوان پای کوتاهتر با یکی از روش‌های میله تلسکوپی، فیکساتور خارجی یا LON است. انتخاب روش به مقدار اختلاف، محور اندام، وضعیت بافت نرم و اهداف عملکردی وابسته است.
اصل درمان جراحی: کشش تدریجی و استخوان‌سازی
درمان جراحیِ کوتاهی پا در بزرگسالان بر پایه روش کشش تدریجی استخوان (Distraction Osteogenesis) است. ابتدا استخوان کوتاهتر با برشی کنترل‌شده (استئوتومی) جدا میشود، سپس با وسیله‌ای ویژه، دو سرِ استخوان هر روز مقدار اندکی از هم دور می‌شوند تا در فضای بین آن‌ها استخوان جدید شکل بگیرد. این اصل توسط مکتب ایلیزاروف تثبیت شد و امروزه با ابزارهای مدرن داخل‌استخوانی یا فیکساتورهای خارجی انجام میشود.
چه روش‌هایی برای طول‌دهی وجود دارد؟
ارزیابی پیش از درمان
گام اول، معاینه کامل وضعیت راهرفتن، دامنه حرکتی مفاصل و سنجش دقیق اختلاف طول با رادیوگرافی ایستاده تمام‌قد است. در موارد پیچیده، از CT برای سنجش چرخش استخوان‌ها استفاده میشود. هدف از ارزیابی، تعیین مقدار اختلاف، یافتن علت زمینه‌ای، بررسی محورهای مکانیکی و انتخاب بهترین روش طول‌دهی است.
روند درمان به زبان ساده
در اتاق عمل، استئوتومیِ کنترل‌شده روی استخوان کوتاهتر انجام و ابزار انتخاب‌شده نصب میشود. پس از چند روز، فاز کشش آغاز میشود؛ معمولاً حدود روزانه ۰٫۷۵ تا ۱ میلی‌متر در چند نوبت. طی این دوره، عکس‌برداری‌های منظم برای ارزیابی کیفیت کالوس و تنظیم سرعت کشش انجام میشود. پس از رسیدن به طول هدف، وارد فاز شکل‌گیری و استحکام می‌شوید که طی آن استخوان جدید سخت میشود. همزمان فیزیوتراپی ساختاریافته برای حفظ دامنه حرکتیِ زانو و مچ، تقویت عضلات و اصلاح الگوی راهرفتن ادامه دارد. بازگشت به فعالیت‌ها مرحله‌ای است و بر اساس معاینه و تصویربرداری تعیین میشود.
اگر اختلاف طول خفیف باشد چه؟
برای اختلافهای اندک، کفی داخلی یا خارجی کفش میتواند تراز لگن و ستون فقرات را بهبود دهد و دردهای ثانویه مانند کمردرد را کاهش دهد. با این حال سیاست درمان به سن، علت، شدت علائم و اهداف عملکردی بستگی دارد و در بزرگسالانی که اختلاف بالاتری دارند یا علائم قابل‌توجه دارند، بلندتر کردن یا طول دهی به استخوان گزینه قطعی‌تری است.
فواید و مخاطرات
فواید: برقراری تقارن طولی، کاهش لنگش و دردهای ثانویه، بهبود محور مکانیکی و کیفیت راهرفتن.
مخاطرات احتمالی: سفتی مفصل، عفونت پین در روش‌های خارجی، کندی جوشخوردگی، انحراف زاویه‌ای یا چرخشی و درد. پایش دقیق، فیزیوتراپی منظم و تنظیم سرعت کشش، ریسک‌ها را کاهش می‌دهد.
انتخاب روش مناسب در کلینیک دکتر نادر مطلبی‌زاده
در مرکز ما، انتخاب بین میله داخل‌استخوانی، فیکساتور خارجی و LON بر اساس داده‌های معاینه، تصاویر طولی ایستاده، نیاز طولی، وضعیت بافت نرم و وجود یا عدم وجود بدشکلی محوری انجام میشود. اگر همزمان بدشکلی زاویه‌ای یا چرخشی وجود داشته باشد، روش‌های حلقه‌ای یا LON برای اصلاح همزمان طول و راستا مزیت دارند؛ در نبود بدشکلی و با آناتومی مناسب، میله داخل‌استخوانی راحتی مراقبت و اسکار کمتر فراهم میکند.
نکات کلیدی توان‌بخشی
موفقیت درمان به فیزیوتراپی فعال وابسته است. از ابتدای پس از عمل، تمرکز بر حفظ دامنه حرکتی زانو و مچ، تقویت چهارسر و همسترینگ، تمرینات تعادلی و بازآموزی راهرفتن است. تغذیه‌ی غنی از پروتئین، کلسیم و ویتامین D و پرهیز از نیکوتین، کیفیت استخوان‌سازی را بهبود می‌دهد. این اصول در کنار پایش رادیولوژیک، مسیر بازگشت ایمن به فعالیت روزمره و ورزش را کوتاهتر می‌کنند.
عوارض عدم درمان کوتاهی پا
کوتاهی درمان‌نشده‌ی پا به‌تدریج الگوی راهرفتن را مختل میکند و باعث کج‌ایستادن لگن و انحراف ستون فقرات میشود؛ پیامد آن میتواند کمردرد مزمن، درد و فرسایش زودرس مفصل زانو و لگن، پارگی‌های مکرر منیسک یا تاندون‌ها و سفتی مچ باشد. جبران ناخواسته‌ی بدن با پنجه‌رویی یا خم‌کردن زانو در طرف کوتاهتر، مصرف انرژی را بالا می‌برد و خستگی زودرس، کاهش عملکرد ورزشی و حتی افزایش خطر زمین‌خوردن را رقم می‌زند. در طولانی‌مدت، این عدم‌تقارن میتواند به آرتروز زودرس، دردهای ایسکمیک کف پا و شکستگی‌های استرسی منجر شود. ارزیابی و اصلاح به‌موقع—از کفی تا جراحی افزایش طول در موارد لازم—از این عوارض پیشگیری میکند و راستای بدن و کیفیت زندگی را پایدارتر می‌سازد.
نتیجه‌گیری
برای «درمان اختلاف طول پاها» و «جراحی اصلاح کوتاهی پا» در بزرگسالان، طول‌دهی استخوانِ پای کوتاهتر روشی اثبات‌شده و قابل پیش‌بینی است. با برنامه‌ریزی دقیق، انتخاب ابزار مناسب و فیزیوتراپی منظم، می‌توان به تراز طولی، محور صحیح و راهرفتن پایدار رسید. اگر اختلاف طول شما اندازه‌گیری شده یا علائم مشخصی دارید، تصاویر ایستاده تمام‌قد و گزارشتان را ارسال کنید تا پلن درمانی شخصی‌سازی‌شده دریافت کنید.
سوالات متداول کوتاهی و اختلاف طول پاها
آیا اختلاف ۲ سانتیمتر نرمال است؟
این مقدار برای بعضی افراد قابلتحمل است، اما «نرمال» تلقی نمیشود. اگر درد، لنگش یا کجنشستن لگن دارید، ارزیابی و اصلاح لازم است.
آیا اختلاف طول خودبهخود برطرف میشود؟
خیر، اختلاف واقعی استخوانی خودبهخود مساوی نمیشود. موارد خفیف با کفی/بالابر کفش جبران میشود؛ موارد متوسط و شدید به درمان تخصصی نیاز دارند.
کوتاهی مادرزادی قابل درمان است؟
بله. در کودکانِ در حال رشد، بسته به مقدار اختلاف، اپیفیزیودز (توقف رشد پای بلندتر) یا افزایش طول پای کوتاهتر انجام میشود. انتخاب روش به سن اسکلتی و مقدار اختلاف وابسته است.
ورزش کوتاهی پا را اصلاح میکند؟
ورزش طول استخوان را تغییر نمیدهد، اما برای کاهش درد، بهبود تعادل و پیشگیری از سفتی مفید است. تمرینهای دامنه حرکتی، تقویت چهارسر و همسترینگ، تعادل و الگوی صحیح راهرفتن توصیه میشود.
آیا کوتاهی پا میتواند باعث درد لگن و کمر شود؟
بله. اختلاف طول باعث کجشدن لگن، جبرانهای غیرطبیعی هنگام راهرفتن و در نتیجه درد لگن، زانو و کمر میشود.
کفی طبی داخل کفش نصب میشود یا خارج آن؟
برای اختلافهای کمتامتوسط معمولاً داخل کفش گذاشته میشود. اگر ارتفاع موردنیاز زیاد باشد، بالابر خارجیِ کفش لازم است.
آیا اختلاف طول با افزایش سن بیشتر میشود؟
در کودکان، با رشد، نمایانتر میشود و ممکن است اختلاف نهایی تغییر کند. در بزرگسالان معمولاً ثابت میماند مگر رخدادهایی مانند شکستگی یا آرتروز شدید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
هر زمان که درد، لنگش یا عدمتعادل دارید. بهطور عملی، اختلاف بیش از ~۲ سانتیمتر یا موارد علامتدار نیاز به ارزیابی تخصصی دارد.
آیا نوزاد با کوتاهی پا بهسرعت جراحی میشود؟
خیر. در نوزادی معمولاً نظارت دورهای و ارزیابی علت انجام میشود و تصمیمهای جراحی به سنین بالاتر موکول میگردد.
امکان کوتاهی پا بعد از شکستگی وجود دارد؟
بله. جوشخوردگی بد یا کوتاهجوشخوردن میتواند اختلاف ایجاد کند که بسته به شدت، با کفی یا جراحی اصلاحی/افزایش طول درمان میشود.
گزینه‌های درمان چیست؟
نظارت + فیزیوتراپی برای موارد خفیف یا بدون علامت
کفی/بالابر کفش برای جبران فوری
اپیفیزیودز در کودکان با اختلاف متوسط و رشد باقی‌مانده
جراحی افزایش طول پای کوتاهتر برای اختلافهای متوسط تا زیاد
کاهش طول پای بلندتر در برخی بزرگسالان با اختلاف محدود
دکتر نادر مطلبی‌زاده چه رویکردی دارند؟
تیم دکتر مطلبی‌زاده بر راهکارهای جراحی تمرکز دارد؛ انتخاب بین افزایش طول، اپیفیزیودز یا کاهش طول پس از معاینه، رادیوگرافی ایستاده تمام‌قد و بررسی اهداف عملکردی انجام میشود.
برای ویزیت چه مدارکی همراه بیاورم؟
شرح علائم، سوابق آسیب یا جراحی، کفش یا کفی فعلی، و تصاویر ایستاده تمام‌قد اگر دارید. این موارد تصمیم‌گیری را دقیق‌تر میکند.