زانوی پرانتزی یا ژنوواروم حالتی است که با چسباندن قوزک‌ها به هم، بین زانوها فاصله می‌افتد و محور اندام به سمت بیرون منحرف میشود. این الگو در نوزادان و کودکان خردسال معمولاً فیزیولوژیک است و تا حوالی دو تا سه‌سالگی به‌تدریج خودبه‌خود اصلاح میشود؛ اما ماندگاری، تشدید یا یک‌طرفه بودن آن نیاز به ارزیابی تخصصی دارد.
در این مقاله ابتدا علت‌های شایع پای پرانتزی را به‌صورت روشن مرور می‌کنیم. سپس معیارهای دقیق تشخیص و ارزیابی را توضیح می‌دهیم و در ادامه، بهترین روشهای درمان زانوی پرانتزی را برحسب سن و شدت بدشکلی معرفی می‌کنیم؛ از رویکردهای غیرجراحی و فیزیوتراپی تا اصلاح محوری با استئوتومی در بزرگسالان.
زانوی پرانتزی (ژنوواروم) چیست؟
زانوی پرانتزی یا ژنوواروم حالتی است که با چسباندن قوزک‌ها به هم، بین زانوها فاصله می‌افتد و محور اندام به سمت بیرون می‌رود. این الگو در نوزادان و خردسالان معمولاً فیزیولوژیک است و به‌دلیل وضعیت فشرده‌ی داخل رحم دیده میشود؛ با آغاز ایستادن و راه‌رفتن، اغلب طی ۱۲ تا ۱۸ ماهگی تا حدود ۲–۳ سالگی خودبه‌خود اصلاح میشود. ماندگاری پس از این سن، یک‌طرفه‌بودن، یا شدت زیاد نیاز به ارزیابی تخصصی دارد.
چرا مهم است؟
در بزرگسالان، واروسِ ماندگار بار را روی بخش داخلی مفصل زانو افزایش می‌دهد و می‌تواند درد، فرسایش یک‌کمپارتمانی و آرتروز زودرس زانو و گاهی لگن ایجاد کند. در کودکانِ درحال رشد، گاهی زمینه‌های بیماری‌زا مثل بلانت یا راشیتیسم عامل واروس هستند که باید زود تشخیص داده شوند.
درمان‌ها به‌صورت مرحله‌ای
هدف درمان، بازگرداندن محور مکانیکی، کاهش درد و پیشگیری از فرسایش زودرس مفصل است.
علل شایع پای پرانتزی (ژنوواروم) بر اساس سن
پای پرانتزی از نظر علت‌شناسی در سه گروه اصلی قرار می‌گیرد. هدف، تمایز بین «الگوی گذرای سنین پایین» و «دفورمیتی ساختاری» است تا درمان درست انتخاب شود.
الگوی فیزیولوژیکِ نوزادی و اوایل کودکی
در نوزادان و کودکان خردسال، واروس در اغلب موارد بخشی از روند طبیعی رشد است و معمولاً تا حدود دو تا سه‌سالگی به‌تدریج خودبه‌خود اصلاح میشود. این الگو معمولاً دوطرفه و متقارن دیده میشود و کودک درد یا محدودیت عملکرد قابل‌توجهی ندارد.
با رشد قدی و شروع ایستادن و راه‌رفتن، زاویه واروس به‌تدریج کاهش می‌یابد و محور اندام به وضعیت متعادل نزدیک میشود. در این دوره، درمان فعال لازم نیست و پیگیری دوره‌ای برای اطمینان از سیر طبیعی رشد کفایت می‌کند. اگر عدم‌تقارن، تداوم پس از سه‌سالگی، یا علائم درد و لنگش دیده شود، ارزیابی تخصصی ضروری است.
علل پاتولوژیک در سنین رشد
اگر واروس پایدار بماند، یک‌طرفه باشد، یا پیشرونده شود باید به علل بیماری‌زا فکر کرد.
راشیتیسم و کمبود ویتامین D
کمبود ویتامین D باعث نرم‌شدن صفحه رشد و کاهش معدنی‌شدن استخوان میشود. نتیجه، انحراف تدریجی محور به سمت واروس و تأخیر در اصلاح طبیعی پاهاست. تشخیص با معاینه، رادیوگرافی و آزمایش‌های کلسیم، فسفر و آلکالین‌فسفاتاز انجام میشود و درمان با اصلاح کمبود و در موارد مقاوم، مداخله ارتوپدی است.
بیماری بلانت (دفورمیتی تیبیای پروگزیمال)
بلانت یک بدشکلی پیشرونده در بخش بالایی تیبیاست که اغلب یک‌طرفه یا نامتقارن دیده میشود. کودکان مبتلا با افزایش وزن و شروع راه‌رفتن، واروس واضح‌تری نشان می‌دهند. رادیوگرافی ایستاده تمام‌قد و اندازه‌گیری زاویه‌ها برای برنامهریزی درمان ضروری است؛ بسته به سن و شدت، از بریس تا استئوتومی استفاده میشود.
کوتولگی (Dwarfism) با تاکید بر آکندروپلازی
آکندروپلازی شایع‌ترین علت کوتولگی با الگوی اختلال رشد غضروفی–استخوانی است. ناهنجاری رشد در صفحه‌های فیز می‌تواند به دفورمیتی‌های محور، از جمله ژنوواروم، بینجامد. تظاهرها شامل کوتاهی اندام‌ها، افزایش لوردوز کمری، و واروس زانو است. ارزیابی شامل معاینه رشد، رادیوگرافی ایستاده تمام‌قد و در صورت لزوم CT برای سنجش مؤلفه‌های زاویه‌ای و چرخشی است. مدیریت مرحله‌ای است: پایش و بریس در موارد خفیف، و در دفورمیتی‌های ساختاری یا علامت‌دار، استئوتومی هدایت‌شده یا اصلاح چندسطحی؛ در صورت اختلاف طول، طول‌دهی تدریجی اندام به‌صورت انتخابی مطرح میشود. این بند را به انتهای زیرتیتر «علل پاتولوژیک در سنین رشد» بیفزایید.
اختلالات متابولیک استخوان
ناهنجاری‌های کلسیم و فسفر، هیپوفسفاتمی یا سایر اختلالات متابولیک می‌توانند کیفیت استخوان و عملکرد صفحه رشد را مختل کنند و به واروس پایدار منجر شوند. مدیریت، درمان علت زمینه‌ای به‌همراه پایش تصویربرداری است و در دفورمیتی‌های تثبیت‌شده، اصلاح محوری جراحی مطرح میشود.
رشد نامتقارن صفحه رشد
آسیب صفحه رشد (فیز)، عفونت قدیمی یا آرتروفیبروز می‌تواند رشد را در یک سمت کند کند و محور به‌تدریج به واروس منحرف شود. تشخیص با تطبیق معاینه، سابقه تروما و رادیوگرافی سریالی انجام میشود. درمان از هدایت رشد در سنین فعال تا استئوتومی در موارد تثبیت‌شده متغیر است.
پیامد تروما و شکستگی
جوش‌خوردگی بد یا کوتاه‌جوش‌خوردن پس از شکستگی ران یا ساق، زاویه طبیعی استخوان را تغییر می‌دهد و واروس ایجاد می‌کند. در این وضعیت، اصلاح صرفاً با تمرین یا کفی ممکن نیست و معمولاً به استئوتومی تصحیحی با فیکساسیون داخلی نیاز دارد؛ برنامهریزی بر اساس CT و رادیوگرافی ایستاده انجام میشود.
بدراستایی‌های مادرزادی و نوروموسکولار
برخی ناهنجاری‌های مادرزادی یا اختلالات نوروموسکولار، الگوی رشد و کنترل عضلانی اندام را تغییر می‌دهند و دفورمیتی‌های چندمحوره یا چرخشی ایجاد می‌کنند. درمان اغلب ترکیبی از فیزیوتراپی هدفمند، بریس و در موارد ساختاری، اصلاح جراحیِ چندسطحی است. معیار انتخاب مداخله، شدت بدشکلی، عملکرد و سن اسکلتی است.
علل بزرگسالی
در بزرگسالان ژنوواروم غالباً ساختاری است و با درد کمپارتمان داخلی زانو یا فرسایش یک‌طرفه همراه میشود.
آرتروزِ یک‌کمپارتمانیِ داخلی زانو
در بزرگسالان، شایع‌ترین زمینه ژنوواروم پایدار فرسایش یک‌طرفه غضروف در کمپارتمان داخلی زانو است. افزایش بار در سمت داخلی باعث درد فعالیتی، خشکی پس از بی‌حرکتی و محدودیت تدریجی دامنه حرکتی میشود. ادامه این چرخه بارگذاری، بدراستایی را تثبیت می‌کند و خطر پیشروی آرتروز را بالا می‌برد.
جوش‌خوردگی بدِ پس از شکستگی ران یا ساق
جوش‌خوردگی بدِ شکستگی‌های ران (فمور) یا ساق (تیبیا) می‌تواند زاویه طبیعی استخوان را تغییر دهد و محور اندام را به سمت واروس منحرف کند. این تغییر زاویه معمولاً با درد موضعی، خستگی زودرس هنگام راه‌رفتن و الگوی گام‌برداری نامتقارن همراه است. در چنین مواردی، تصحیح محوری با استئوتومی و فیکساسیون داخلی راهکار اصلی است.
پیامد جراحی‌های پیشین یا برداشت‌های استخوانی
برخی اعمال قبلی مانند برداشت گرافت استخوانی، فیوژن‌های انتخابی یا استئوتومی‌های ناکافی ممکن است توزیع بار را تغییر دهند و به واروس ماندگار منجر شوند. این بیماران اغلب تاریخچه درد طولانی، استفاده از کمک‌حرکتی و محدودیت عملکردی دارند و برای برنامهریزی درمان، رادیوگرافی ایستاده تمام‌قد و بررسی سطحی که بیشترین بار را تحمل می‌کند ضروری است.
دفورمیتی‌های چرخشیِ هم‌زمان
چرخش غیرطبیعی فمور یا تیبیا می‌تواند واروس را تشدید یا پنهان کند و باعث الگوهای جبرانی در مچ پا و لگن شود. نتیجه، درد منتشر، احساس ناپایداری و خستگی عضلانی است. تشخیص دقیق به کمک معاینه چرخشی و در صورت لزوم CT انجام میشود و درمان در موارد ساختاری، شامل استئوتومی چرخشی همراه با اصلاح زاویه‌ای است تا محور و راستای اندام هم‌زمان به وضعیت فیزیولوژیک برگردد.
بیماری پاژه (Paget’s disease)
پاژه یک اختلال متابولیک استخوان است که چرخه تخریب و بازسازی را مختل می‌کند. نتیجه، استخوان‌های بزرگ‌شده اما ساختاری ضعیف است که می‌توانند دچار بدراستایی شوند. در اندام تحتانی، درگیری تیبیا یا فمور می‌تواند محور را به سمت واروس ببرد و زانوی پرانتزی ایجاد کند یا تشدید کند. در افراد مسن شایع‌تر است. تشخیص با قلیایی‌فسفاتاز بالا، رادیوگرافی با الگوی اسکلروتیک–لیتیـک، و در صورت نیاز اسکن استخوان انجام میشود. درمان دارویی با بیس‌فسفونات‌ها و اصلاح کمبود ویتامین D پایه مدیریت است؛ در بدشکلیِ تثبیت‌شده و علامت‌دار، استئوتومی اصلاحی و فیکساسیون داخلی مطرح میشود. این بند را به پایان زیرتیتر «علل بزرگسالی» اضافه کنید.
نحوه تشخیص زانوی پرانتزی
ارزیابی با معاینه بالینی دقیق آغاز میشود. پزشک با چسباندن قوزک‌ها و اندازه‌گیری فاصله بین کندیل‌های داخلی، وضعیت محور اندام را می‌سنجد، طول واقعی و ظاهری پاها را مقایسه می‌کند و الگوی راه‌رفتن، دامنه حرکتی زانو و مچ و وجود دردِ کمپارتمان داخلی را بررسی می‌کند. در کودکان، قرینه‌بودن و روند تغییر زاویه با رشد اهمیت دارد؛ در بزرگسالان، همراهی درد فعالیتی و نشانه‌های آرتروز داخلی زانو راهنمای شدت و اهمیت مداخله است.
برای تصمیم‌گیری دقیق، تصویربرداری ایستاده‌ی تمام‌قد از اندام‌های تحتانی انجام میشود تا خط مکانیکی و محل منشأ دفورمیتی در فمور یا تیبیا مشخص شود. در موارد انتخابی، تصویربرداری پیشرفته مانند EOS یا CT برای سنجش مؤلفه‌های چرخشی و برنامهریزی استئوتومی به کار می‌رود. اگر به علل زمینه‌ای شک وجود داشته باشد—مانند راشیتیسم در سنین رشد یا بیماری پاژه در بزرگسالان—آزمایش‌های خونی شامل ویتامین D، کلسیم، فسفر و آلکالین‌فسفاتاز درخواست میشود و تفسیر آن‌ها با یافته‌های تصویربرداری تطبیق داده میشود.
جمع‌بندی تشخیصی بر ترکیب معاینه، تصاویر ایستاده و در صورت لزوم آزمایش‌ها استوار است. این رویکرد امکان تفکیک الگوی فیزیولوژیک از دفورمیتی ساختاری را فراهم می‌کند، شدت واقعی بدراستایی را نشان می‌دهد و مسیر درمان از پایش و فیزیوتراپی تا اصلاح محوری با استئوتومی را با دقت و ایمنی بیشتر تعیین می‌کند.
روشهای درمان پای پرانتزی
در نوزادان و کودکان زیر دو سال، واروس اغلب الگوی فیزیولوژیک رشد است و بدون مداخله به‌تدریج اصلاح میشود. اگر پس از دو تا سه‌سالگی باقی بماند، یک‌طرفه یا پیشرونده شود، یا با درد و لنگش همراه باشد، ارزیابی تخصصی لازم است تا علت—فیزیولوژیک، بلانت، راشیتیسم، بدجوش‌خوردگی شکستگی یا بدراستایی ساختاری—مشخص شود و مسیر درمان دقیق برنامهریزی گردد.
درمان در سنین رشد
در کودک و نوجوان، هدف اصلاح علت زمینه‌ای و هدایت رشد است. در راشیتیسم، تامین ویتامین D و کلسیم و اصلاح اختلالات متابولیک، پیش‌نیاز هر مداخله ارتوپدی است و با پایش رادیولوژیک همراه میشود. در بیماری بلانت و برخی بدراستایی‌های پایدار، استفاده از بریس یا ساق‌بند در سنین پایین می‌تواند محور را تعدیل کند و روند انحراف را کند سازد. اگر دفورمیتی ادامه یابد یا پیشرونده باشد، از روشهای کم‌تهاجمی «هدایت رشد» با پلاک‌های هدایت‌کننده برای اصلاح تدریجی زاویه استفاده میشود؛ در دفورمیتی‌های تثبیت‌شده یا چندمحوره، استئوتومی تصحیحی با فیکساسیون داخلی انجام می‌گیرد.
درمان در بزرگسالان
در بزرگسالان، وقتی واروس ساختاری با درد کمپارتمان داخلی یا فرسایش یک‌کمپارتمانی همراه است، اصلاح قطعی با جراحی مدنظر قرار می‌گیرد. استاندارد درمان در موارد مناسب «استئوتومی تیبیا پروگزیمال» است که با تغییر زاویه ساق، محور مکانیکی را به بیرون منتقل می‌کند تا بار از روی بخش داخلی مفصل برداشته شود و درد و پیشروی آرتروز کاهش یابد. اگر منبع بدراستایی در ران باشد، «استئوتومی فمور دیستال» یا ترکیب‌های دو‌سطحی به‌کار می‌رود. در کنار این مداخلات، فیزیوتراپی هدفمند برای حفظ دامنه حرکتی و تقویت عضلات اطراف زانو، مدیریت وزن و اصلاح الگوی راه‌رفتن بخش ثابت برنامه درمان است؛ کفی یا بالابر کفش در موارد خفیف به بهبود تعادل بار کمک می‌کند اما بدراستایی ساختاری را اصلاح نمی‌کند.
چه زمانی جراحی لازم است؟
وقتی علت زمینه‌ای درمان شده ولی بدراستایی باقی مانده است، یا واروس با درد، محدودیت عملکرد و شواهد فرسایش همراه است، اصلاح محوری با استئوتومی توصیه میشود. در کودکانِ در حال رشد، زمان‌بندی مداخله بر اساس سن اسکلتی و پیش‌بینی رشد تعیین میشود؛ در بزرگسالان، تصمیم به شدت دفورمیتی، وضعیت مفصل و اهداف عملکردی وابسته است. هدف نهایی در همه سنین بازگرداندن محور مکانیکی، کاهش درد و پیشگیری از تخریب زودرس مفصل است.
جراحی زانوی پرانتزی چگونه است؟
جراحی اصلاح پای پرانتزی در بزرگسالان معمولاً با استئوتومی انجام میشود؛ یعنی برش کنترل‌شده‌ی استخوان و تنظیم زاویه‌ی فمور یا تیبیا برای بازگرداندن محور مکانیکی. رایج‌ترین روش، استئوتومی تیبیا پروگزیمال (HTO) برای واروس منبعث از ساق است. اگر منشأ بدراستایی در ران باشد، استئوتومی فمور دیستال (DFO) انجام میشود یا در دفورمیتی‌های ترکیبی، اصلاح دو‌سطحی انتخاب میشود.
فرآیند با برنامهریزی دقیق پیش‌عمل شروع میشود. رادیوگرافی ایستاده‌ی تمام‌قد برای اندازه‌گیری زاویه‌ها و تعیین میزان اصلاح لازم است. در موارد پیچیده از CT برای مؤلفه‌های چرخشی استفاده میشود. هم‌زمان، وضعیت رباط‌ها، دامنه حرکتی، قدرت عضلات و شاخص‌های عمومی سلامت ارزیابی میشود و برنامه‌ی توان‌بخشی و کنترل درد از پیش طراحی می‌گردد.
در روز عمل، بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی اسپاینال قرار می‌گیرد. جراح در HTO با یکی از دو تکنیک اُپنینگ وِج یا کلوزینگ وِج زاویه‌ی تیبیا را تنظیم می‌کند. در روش اُپنینگ وج، گوه‌ای در سمت داخلی ساق باز میشود و با گرافت یا جایگزین استخوانی پر می‌گردد؛ سپس پلیت و پیچ‌های قفلشونده استخوان را پایدار می‌کنند. در روش کلوزینگ وج، گوه‌ی استخوانی از سمت خارجی برداشته و سطوح به هم نزدیک می‌شوند. انتخاب تکنیک به آناتومی، مقدار اصلاح، کیفیت استخوان و ترجیح جراح وابسته است. در DFO نیز منطق مشابهی برای اصلاح زاویه ران به‌کار می‌رود.
پس از تثبیت، زخم‌ها بسته می‌شوند و پای بیمار در پانسمان محافظت میشود. تحمل وزن معمولاً به‌صورت مرحله‌ای افزایش می‌یابد و به نوع استئوتومی و استحکام فیکساسیون بستگی دارد. فیزیوتراپی از ساعات یا روزهای نخست برای حفظ دامنه حرکتی زانو، کنترل تورم، فعال‌سازی عضلات چهارسر و اصلاح الگوی راه‌رفتن آغاز میشود. بازگشت به فعالیت‌های روزمره معمولاً طی چند هفته و بازگشت تدریجی به فعالیت‌های پرفشار طی چند ماه اتفاق می‌افتد؛ زمان دقیق با معاینه و تصویربرداری‌های پیگیری تعیین میشود.
هدف اصلی جراحی، انتقال خط بار به سمت کمپارتمان خارجی و کاهش فشار روی بخش داخلی مفصل است تا درد کم شود، عملکرد بهتر شود و پیشروی آرتروز به‌تعویق بیفتد. با این حال، مانند هر عمل ارتوپدی، عوارض احتمالی وجود دارد: عفونت، سفتی مفصل، لخته وریدی عمقی، تأخیر جوش‌خوردگی یا اصلاح ناکافی/بیش‌ازحد زاویه. پایش منظم، اجرای دقیق توان‌بخشی و رعایت توصیه‌های پساعمل خطرها را پایین می‌آورد و شانس موفقیت را بالا می‌برد.
در کودکان و نوجوانان، اگر رشد اسکلتی باقی مانده باشد، به‌جای استئوتومی می‌توان از هدایت رشد با پلاک‌های موقتی بهره گرفت تا زاویه به‌تدریج اصلاح شود. تصمیم میان هدایت رشد و استئوتومی به سن اسکلتی، شدت دفورمیتی و وجود علل زمینه‌ای مانند بلانت یا راشیتیسم وابسته است. در هر سن، معیار انتخاب جراحی، ماندگاری بدراستایی، علائم بالینی و هدف عملکردی بیمار است.
راه‌های پیشگیری از زانوی پرانتزی
رشد و تغذیه در کودکی
پیشگیری از واروسِ پاتولوژیک از دوران نوزادی شروع میشود. تامین ویتامین D و کلسیم طبق نظر پزشک، تغذیه متعادل و دریافت ایمن نور آفتاب، کیفیت استخوان و عملکرد صفحات رشد را بهبود می‌دهد و خطر راشیتیسم را کاهش می‌دهد.
پایش منظم رشد
الگوی واروس در شیرخواران معمولاً فیزیولوژیک است، اما نامتقارن‌بودن، ماندگاری پس از دو تا سه‌سالگی یا شدت رو‌به‌افزایش، نیازمند ارزیابی تخصصی است. ویزیت‌های ادواری کودک در ۱۲–۱۸ ماهگی و حوالی سه‌سالگی بهترین زمان برای اطمینان از روند اصلاح طبیعی است.
وزن سالم و پیشگیری از بلانت
چاقی در سال‌های نخست زندگی، فشارِ محوری بر تیبیا را افزایش می‌دهد و با بیماری بلانت ارتباط دارد. کنترل وزن با رژیم متعادل و فعالیت بدنی مناسب سن، از مهم‌ترین مداخلات پیشگیرانه است.
درمان به‌موقع علل زمینه‌ای
کمبود ویتامین D، اختلالات متابولیک استخوان، و در بزرگسالی بیماری پاژه باید زود تشخیص داده و درمان شوند. مدیریت علت، از تثبیت بدراستایی و پیشرفت آسیب مفصلی جلوگیری می‌کند.
مراقبت صحیح پس از شکستگی و آسیب صفحه رشد
در کودکان و نوجوانان، درمان اصولی شکستگی‌ها و محافظت از صفحه رشد از بدجوش‌خوردن و انحراف محور پیشگیری می‌کند. پیگیری تصویربرداری پس از آسیب، جزء حیاتی مراقبت است.
مکانیک حرکت و تمرینات اصلاحی
تقویت عضلات گلوتئال، چهارسر و همسترینگ و تمرینات تعادل، الگوی راه‌رفتن را پایدار می‌کند و بارِ داخلی زانو را می‌کاهد. کشش منظم همسترینگ و کاف و آموزش «راستای لگن–زانو–مچ» در فعالیت روزانه، از ایجاد الگوهای جبرانی مضر پیشگیری می‌کند.
کفش و بستر مناسب
کفش با کفی سالم و محافظ قوس، توزیع بار را یکنواخت‌تر می‌کند. از کفش‌های فرسوده یا پاشنه‌خوابیده پرهیز کنید. در بزرگسالانِ علامت‌دار با درد سمت داخل زانو، استفاده از لِترال‌وج (کفی شیب‌دار خارجی) به‌صورت انتخابی و کوتاه‌مدت می‌تواند بار داخلی را کاهش دهد، هرچند بدراستایی ساختاری را اصلاح نمی‌کند.
مدیریت بار ورزشی
افزایش حجم و شدت تمرین باید تدریجی باشد. در صورت دردِ کمپارتمان داخلی، پرش‌ها و فرودهای مکرر را موقتاً تعدیل کنید و با فیزیوتراپیست روی تکنیک فرود و راستای زانو کار کنید.
پیشگیری ثانویه در بزرگسالان
در واروس خفیف یا آغازین، کاهش وزن، فیزیوتراپی هدفمند، اصلاح الگوی راه‌رفتن و برنامه قدرتیِ پیوسته، احتمال پیشروی آرتروز یک‌کمپارتمانی را کم می‌کند. پیگیری منظم و اقدام زودهنگام هنگام عود درد کلید موفقیت است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
نامتقارن‌بودن بدراستایی، عدم اصلاح پس از سه‌سالگی، درد یا لنگش، سابقه شکستگی اطراف زانو، یا محدودیت دامنه حرکتی، نشانه‌های هشدار هستند. ارزیابی با معاینه و رادیوگرافی ایستاده‌ی تمام‌قد، مسیر اقدام را مشخص می‌کند و در صورت نیاز، از پیشرفت مشکل جلوگیری می‌کند.
فیزیوتراپی در منزل برای درمان زانوی پرانتزی
فیزیوتراپی خانگی هدفش کاهش درد داخلیِ زانو، بهبود الگوی راه‌رفتن و تقویت عضلات پایدارکننده است. در واروسِ خفیف یا علائم اولیه، یک برنامه منظم در خانه می‌تواند فشار روی کمپارتمان داخلی را کم کند. در واروس ساختاری متوسط تا شدید، فیزیوتراپی علائم را کنترل می‌کند اما بدراستایی استخوانی را اصلاح نمی‌کند و ممکن است به جراحی اصلاح محور نیاز باشد.
در شروع کار یک ارزیابی کوتاه انجام دهید: شدت درد، دامنه خم‌و‌راست‌کردن زانو، سفتی همسترینگ و دوقلو، الگوی گام‌برداری، و توان چهارسر و گلوتئال. سپس برنامه را با اصل «بدون درد تیز» پیش ببرید. اگر درد بعد از تمرین بیش از ۲۴ ساعت ماند، حجم تمرین را کاهش دهید.
تمرینات پایه شامل کشش منظم همسترینگ و عضله دوقلو–سولئوس، فعال‌سازی چهارسر به‌صورت انقباض ایزومتریک و اسکات نیمه با تکیه‌گاه است. تقویت سرینی‌های میانی با راه‌رفتن کناری با کش، پل گلوت و هیپ هینج کنترل شده به پایداری محور لگن–زانو کمک می‌کند. تمرینات تعادل تک‌پا کنار دیوار یا پیشِ کانتر و فرود نرم از ارتفاع کم الگوی فرود را بهبود می‌دهد. هر حرکت را آهسته، با کنترل کامل و ۲–۳ ست ۸–12 تایی انجام دهید و در طول هفته ۳–4 نوبت تکرار کنید.
برای اصلاح الگو، مقابل آینه تمرین کنید: زانو را هنگام اسکات یا بالا رفتن از پله رو به جلو نگه دارید و از فرورفتن زانو به داخل (والگوس دینامیک) جلوگیری کنید. گام‌ها را کوتاه‌تر و نرم‌تر کنید و از چرخاندن پنجه‌ها به بیرون هنگام خستگی پرهیز کنید. اگر درد سمت داخل تشدید میشود، بار تمرینات جهشی و فرودی را موقتاً کاهش دهید.
ابزار ساده خانگی مفید است: کش مقاومتی سبک، توپ فومی برای فوم‌رولینگ عضلات سفت، پک سرد برای ۱۰–۱۵ دقیقه پس از تمرین در صورت التهاب، و کفی سالم داخل کفش. در برخی بزرگسالانِ علامت‌دار، استفاده کوتاه‌مدت از لِترال‌وِج داخل کفش می‌تواند بار داخلی را کم کند، اما جایگزین اصلاح محور نیست.
پیش‌نیاز موفقیت، مدیریت وزن و فعالیت هوازی کم‌فشار مانند راه‌رفتن تند یا دوچرخه ثابت است. تغذیه کافی و خواب منظم، بازیابی عضلانی را تسهیل می‌کند. تله‌فیزیوتراپی با یک فیزیوتراپست برای شخصی‌سازی حرکات، پیشگیری از جبران‌های اشتباه و تنظیم پیشرفت‌ها پیشنهاد میشود.
هشدارهای مراجعه حضوری شامل درد شبانه مداوم، قفل‌شدن یا گیر مکانیکی زانو، تورم قابل‌توجه، بی‌ثباتی، یا ناتوانی در تحمل وزن است. در کودکان، نامتقارن شدن، تشدید پس از سه‌سالگی یا شک به علل زمینه‌ای نیاز به ارزیابی تخصصی دارد. هدف برنامه خانگی، نگه‌داشتن دامنه حرکتی، بهبود قدرت و حرکت کارآمد است؛ درباره اصلاح پایدارِ بدراستایی، تصمیم نهایی بر اساس معاینه و تصویربرداری و در صورت لزوم استئوتومی اتخاذ میشود.
پرسش‌های کلیدی بیماران
درمان پای پرانتزی در بزرگسالان چیست؟
اگر واروس ساختاری و درد/فرسایش داخلی وجود دارد، HTO درمان منتخب برای اصلاح محور و کاهش بار کمپارتمان داخلی است. در بدراستاییِ منبعث از ران، DFO یا ترکیبها بررسی میشود.
بهترین سن برای درمان پای پرانتزی چند سالگی است؟
در کودکان، درمان اغلب «صبر و پایش» تا ۲–۳ سالگی است. در بزرگسالان، سن به‌تنهایی مانع نیست؛ وضعیت مفصل، زاویه واروس، فعالیت و اهداف عملکردی معیار تصمیم‌اند.
چه چیزی «روش جدید» محسوب میشود؟
برنامهریزی دقیق، پلیتهای قفلشونده، هدایت تصویری و پروتکلهای بازتوانی مدرن کیفیت نتایج HTO/DFO را ارتقا دادهاند. اینها استاندارد امروزند، نه صرفاً روشهای تبلیغاتی.
جمع بندی
در کودکان خردسال، ژنوواروم معمولاً خودمحدودشونده است و تنها به پایش منظم نیاز دارد؛ اما در بزرگسالان با واروسِ علامت‌دار، اصلاح محوری با استئوتومی تیبیا پروگزیمال رایج‌ترین و مؤثرترین گزینه برای کاهش درد و به‌تعویق‌انداختن نیاز به تعویض مفصل است. در همه سنین، فیزیوتراپی هدفمند، کنترل وزن و اصلاح سبک زندگی باید در کنار درمان‌های انتخابی اجرا شوند تا پایداری نتایج و کیفیت حرکت حفظ شود.