آناتومی جامع مفصل آرنج

مفصل آرنج یک مفصل لولایی پیچیده است که از اجزای متعددی تشکیل شده است. در این مقاله، ما به تفصیل به بررسی استخوان‌ها، بافت‌های اطراف مفصل، و همچنین عروق و اعصاب مربوط به آن می‌پردازیم. در بخش پایانی، مطالبی در رابطه با رادیوگرافی آرنج ارائه خواهد شد.

آناتومی استخوان‌های مفصل آرنج

مفصل آرنج محل تلاقی سه استخوان اصلی است. در بالای مفصل، استخوان بازو یا هومروس (Humerus) قرار دارد، و در پایین، دو استخوان ساعد به نام‌های رادیوس (Radius) و اولنا (Ulna) واقع شده‌اند. استخوان رادیوس در سمت خارجی آرنج، یعنی نزدیک به شست دست، و استخوان اولنا در سمت داخلی، نزدیک به انگشت کوچک دست قرار گرفته‌اند.

انتهای پایینی استخوان هومروس در ناحیه مفصل آرنج حجیم و برجسته می‌شود. این برجستگی را می‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد: کندیل خارجی (Lateral condyle) در قسمت خارجی و کندیل داخلی (Medial condyle) در قسمت داخلی. نزدیک کندیل داخلی، یک برجستگی دیگر به نام اپی کندیل داخلی (Medial epicondyle) قرار دارد.

تغییر شکل استخوان بین کندیل‌های خارجی و داخلی

در بین کندیل خارجی و داخلی، شکل استخوان دچار تغییر شده و به شکل قرقره در می‌آید. این ساختمان استخوانی، قرقره یا تروکلئا (Troclea) نامیده می‌شود. سطح قدامی، زیرین و خلفی قرقره با غضروف مفصلی پوشیده شده است و با بخش بالایی استخوان زند زیرین یا اولنا (Ulna) مفصل می‌شود.

ناچ سمی لونار و کاپیتلوم

قسمتی از استخوان اولنا که با تروکلئا مفصل می‌شود، فرورفتگی یا ناچ سمی لونار (Semilunar notch) نام دارد. سطح جلویی و پایینی کندیل خارجی کمی برجسته‌تر بوده و با غضروف پوشیده شده است. این قسمت، کاپیتلوم (Capitulum) نام دارد و با سر استخوان رادیوس (Radius) مفصل می‌شود.

حفره‌های رادیال و کورونویید

در بالای کاپیتلوم و در سمت جلو، یک فرورفتگی به نام حفره رادیال یا رادیال فوسا (Radial fossa) قرار دارد که هنگامی که مفصل آرنج به طور کامل خم می‌شود، سر استخوان رادیوس در آن جای می‌گیرد. همچنین، در بالای کاپیتلوم و در سمت جلو، فرورفتگی دیگری به نام کورونویید فوسا (Coronoid fossa) وجود دارد که در حالت کامل خم شدن آرنج، زائده کورونویید (Coronoid process) در آن قرار می‌گیرد.

فوسای اولکرانون

در بالای تروکلئا و در قسمت پشت، یک فرورفتگی عمیق به نام فوسای اولکرانون (Olecranon fossa) وجود دارد. هنگامی که آرنج کاملاً صاف می‌شود، زائده اولکرانون (Olecranon process) در این فرورفتگی قرار می‌گیرد.

ناچ سمی لونار و مفصل هومرواولنار

قسمت بالایی استخوان زند زیرین یا اولنا (Ulna) به شکل حرف F است و این شکل خاص، یک نیم دایره استخوانی را در بالاترین قسمت استخوان ایجاد می‌کند. این نیم دایره را ناچ سمی لونار یا ناچ تروکلئار (Semilunar or Trochlear notch) می‌نامند. ناچ سمی لونار که در کنار قرقره استخوان بازو (Humerus) قرار دارد، مفصل لولایی هومرواولنار (Humeroulnar joint) را تشکیل می‌دهد. سطح داخلی یا مقعر این نیم دایره با غضروف مفصلی پوشیده شده است.

این نیم دایره دارای دو لبه بالایی و پایینی است؛ لبه بالایی که بزرگتر است، اولکرانون (Olecranon) نام دارد و لبه پایینی آن، زائده کورونویید (Coronoid) نامیده می‌شود.

ساختمان سر استخوان رادیوس

سمت بالایی استخوان زند بالایی یا رادیوس (Radius) دارای برجستگی است که به آن سر استخوان رادیوس (Head of Radius) گفته می‌شود. بخشی که سر استخوان رادیوس را به تنه آن وصل می‌کند، گردن رادیوس (Neck of Radius) نام دارد.

جهت ویزیت و نوبت دهی دکتر نادر مطلبی زاده فوق تخصص و جراح افزایش قد از اینجا و یا از طریق واتس‌اپ اقدام کنید

ساختار سر استخوان رادیوس

سر استخوان رادیوس به شکل یک دیسک دایره‌ای بوده و با غضروف مفصلی پوشیده شده است. سطح بالایی این دیسک به شکل مقعر است.

مفصل هومرورادیال

سطح مقعر سر استخوان رادیوس در کنار سطح محدب کاپیتلوم استخوان بازو قرار می‌گیرد و مفصل هومرورادیال (Humeroradial) را تشکیل می‌دهد.

مفصل رادیواولنار بالایی

در کناره خارجی نیم دایره سمی لونار، یک فرورفتگی مقعر وجود دارد که در کنار سر دیسکی شکل استخوان رادیوس قرار می‌گیرد و مفصل رادیواولنار بالایی (Proximal radioulnar joint) را تشکیل می‌دهد.

آناتومی مفاصل آرنج

مفصل آرنج از ترکیب سه استخوان بازو، زند زیرین و زند زبرین تشکیل شده است. این سه استخوان با یکدیگر سه مفصل مختلف را تشکیل می‌دهند:

مفصل هومرواولنار (Humeroulnar):

این مفصل بین استخوان بازو و اولنا قرار دارد. به عنوان مهم‌ترین و حجیم‌ترین قسمت آرنج، یک مفصل لولایی است که امکان حرکت خم و راست شدن آرنج را فراهم می‌کند. مفصل هومرواولنار در سمت داخلی آرنج قرار دارد، جایی که انگشت کوچک دست قرار گرفته است.

مفصل هومرورادیال (Humeroradial):

این مفصل بین استخوان بازو و رادیوس قرار دارد و در سمت خارجی آرنج، جایی که انگشت شست قرار دارد، موقعیت یافته است. مفصل هومرورادیال هم حرکات لولایی (خم و باز شدن آرنج) و هم حرکات محوری یا Pivot (چرخش استخوان رادیوس حول محور طولی خود) را امکان‌پذیر می‌کند.

حرکات سوپیناسیون و پروناسیون

چرخش استخوان رادیوس امکان حرکت‌های سوپیناسیون (کف دست رو به آسمان در حالی که آرنج 90 درجه خم است) و پروناسیون (پشت دست رو به آسمان در همان حالت) را فراهم می‌کند.

مفصل رادیواولنار بالایی (Proximal radioulnar joint)

این مفصل بین استخوان‌های رادیوس و اولنا در قسمت بالایی قرار دارد. استخوان رادیوس و اولنا، که دو استخوان بلند در ساعد هستند، در سه ناحیه (بالا، وسط، و پایین) با یکدیگر مفصل می‌شوند. مفصل رادیواولنار بالایی نیز در حرکات سوپیناسیون و پروناسیون ساعد نقش دارد.

غضروف مفصل آرنج

سطوح رویی کاپیتلوم، تروکلئار، سطح داخلی ناچ سمی لونار و سطح بالایی سر استخوان رادیوس با غضروف هیالن پوشیده شده‌اند. این غضروف به صورت یک لایه صاف، لغزنده و سفید رنگ است و وظیفه آن تسهیل حرکت در مفصل است. غضروف مفصلی با ایجاد یک سطح صاف و لغزنده، حرکت راحت استخوان‌های تشکیل‌دهنده مفصل را روی یکدیگر ممکن می‌سازد.

کپسول مفصل آرنج

کپسول مفصل آرنج یک پرده بافتی کلفت و محکم به شکل کیسه است که دور تا دور مفصل را فرا گرفته است. این کپسول شبیه به یک بشکه استوانه‌ای بدون دو قاعده بالا و پایین است، که دو سر آن باز است.

دایره بالایی کپسول به دور پایین‌ترین قسمت استخوان بازو و دایره پایینی آن به دور گردن استخوان‌های رادیوس و اولنا می‌چسبد. این ساختار یک فضای کاملاً بسته ایجاد می‌کند که در آن انتهای پایینی استخوان بازو و انتهای بالایی استخوان‌های رادیوس و اولنا قرار دارند.

لایه سینوویال مفصل آرنج

لایه سینوویال (Synovial membrane) یک پرده نازک است که سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده است. وظیفه اصلی این لایه ترشح مایع سینوویال است.

مایع سینوویال آرنج

مایع سینوویال (Synovial fluid) یک مایع شفاف، غلیظ و لزج مانند سفیده تخم مرغ است که توسط پرده سینوویال ترشح می‌شود. این مایع دو وظیفه عمده دارد:

1. مایع سینوویال سطح روی غضروف مفصل را لزج و سر و لغزنده می‌کند، که این عملکرد مشابه روغن کاری در ماشین‌ها است و به حرکت روان‌تر مفصل کمک می‌کند.
2. مایع سینوویال سرشار از مواد غذایی و اکسیژن است که به تغذیه سلول‌های غضروف، که خود رگ خونی ندارند، از طریق انتشار این مواد کمک می‌کند.

رباط‌های (لیگامان‌های) مفصل آرنج

رباط‌ها یا لیگامان‌ها نوارهای بافتی کلفت و محکمی هستند که در اطراف و روی کپسول مفصلی قرار دارند. این نوارها در یک سر به استخوان بالایی و در سر دیگر به استخوان پایینی می‌چسبند.

رباط‌ها بخشی از کپسول مفصلی هستند و وظیفه اصلی آن‌ها محکم نگه داشتن اطراف مفصل است تا از خروج مفصل از جای خود جلوگیری کنند، و به این ترتیب، پایداری مفصل را تأمین می‌کنند.

بر روی تمام مفاصل ناحیه آرنج رباط‌هایی وجود دارند که به تقویت کپسول مفصلی کمک می‌کنند. در آرنج، دو نوع رباط مهم وجود دارد که به نام رباط‌های کلترال (Collateral ligaments) شناخته می‌شوند و در سمت داخلی و خارجی آرنج قرار دارند.

رباط کلترال داخلی (Medial collateral ligament)

رباط کلترال داخلی از دو قسمت قدامی و خلفی تشکیل شده است. هر دو قسمت در بالا به اپی کندیل داخلی استخوان بازو متصل می‌شوند و در پایین به سطح داخلی بالای استخوان اولنا چسبیده‌اند.

وظیفه این رباط حفظ پایداری مفصل آرنج در سمت داخل است. رباط کلترال داخلی جلوگیری می‌کند که ساعد در محل مفصل آرنج از بدن دور شود.

رباط کلترال خارجی (Lateral collateral ligament)

این رباط از سطح خارجی پایین استخوان بازو، یعنی سطح خارجی کندیل خارجی بازو، شروع می‌شود و در پایین به رباط حلقوی یا آنولر متصل می‌شود. وظیفه رباط کلترال خارجی حفظ پایداری مفصل آرنج در سمت خارج است و از نزدیک شدن بیش از حد ساعد به بدن در محل مفصل آرنج جلوگیری می‌کند.

رباط حلقوی یا آنولر (Annular ligament)

این رباط دور سر استخوان رادیوس قرار دارد و دو سر آن به جلو و عقب سمت خارجی ناچ سمی لونار استخوان اولنا متصل می‌شود. وظیفه این رباط حفظ سر استخوان رادیوس در کنار استخوان اولنار است، ضمن اینکه به آن اجازه حرکت محوری نیز می‌دهد.

بورس‌های آرنج

بورس‌ها (Bursa) کیسه‌های نازکی هستند که سطح داخلی آن‌ها با پرده سینوویال پوشیده شده و حاوی مایع سینوویال هستند. این ساختارها مانند کیسه‌های فریزری هستند که داخل آن‌ها روغن مایع ریخته و سپس دوخته شده‌اند، به طوری که دو سطح آن‌ها به راحتی روی هم سر می‌خورند.

بورس‌ها در مناطق مختلف اطراف مفاصل آرنج قرار گرفته‌اند و اندازه‌های متفاوتی دارند. وجود بورس‌ها در نقاطی است که نیاز به لغزش راحت‌تر عضلات بر روی استخوان است، و به این ترتیب، لغزش راحت‌تر را تسهیل می‌کنند.

تاندون‌های آرنج

تاندون‌ها یا زردپی‌ها بافت‌های طناب مانند و بسیار محکمی هستند که در انتهای عضلات قرار گرفته و حد واسط اتصال عضله به استخوان را تشکیل می‌دهند. عضلات از طریق تاندون‌ها استخوان‌ها را حرکت می‌دهند. در ناحیه آرنج، چهار تاندون مهم وجود دارد.

تاندون عضله دو سر بازویی

تاندون عضله دو سر بازویی، که از جلوی مفصل آرنج عبور می‌کند، پایین‌ترین قسمت این عضله است. این تاندون به ناحیه خاصی از بالای استخوان رادیوس به نام تویروزیته یا توبرکل رادیوس (Radial tuberosity) متصل می‌شود. توبروزیته رادیوس کمی پایین‌تر از سر استخوان رادیوس قرار دارد.

تاندون عضله سه سر بازویی

تاندون عضله سه سر بازویی، که از پشت مفصل آرنج عبور می‌کند، پایین‌ترین قسمت این عضله است و به زائده اولکرانون استخوان اولنا متصل می‌شود.

تاندون مشترک عضلات خم کننده مچ دست

عضلات خم کننده یا فلکسورهای ساعد، که در سمت داخلی ساعد قرار دارند، وظیفه خم کردن مچ دست به سمت کف دست را دارند. این عضلات در بالای ساعد دارای یک تاندون مشترک هستند که به اپی کندیل داخلی استخوان بازو متصل می‌شود.

تاندون مشترک عضلات باز کننده مچ دست

عضلات باز کننده یا اکستنسورهای ساعد، که در سمت خارجی ساعد قرار دارند، وظیفه باز کردن مچ دست به سمت پشت دست را دارند. این عضلات نیز در بالای ساعد دارای یک تاندون مشترک هستند که به سطح خارجی کندیل خارجی استخوان بازو متصل می‌شود.

اعصاب اطراف مفصل آرنج

در اطراف مفصل آرنج، سه عصب عمده وجود دارد که از بازو به ساعد کشیده می‌شوند. این اعصاب عبارتند از:

عصب رادیال (Radial nerve)

عصب رادیال از سمت جلویی و خارجی مفصل آرنج عبور کرده و در فعالیت عضلات باز کننده ساعد نقش دارد.

عصب مدیان (Median nerve)

عصب مدیان از سمت جلویی مفصل آرنج گذر کرده و در فعالیت بخشی از عضلات ساعد و دست مؤثر است.

عصب اولنار (Ulnar nerve)

عصب اولنار از پشت اپی کندیل داخلی استخوان بازو عبور می‌کند. اگر آرنج را صاف و مستقیم نگه داشته باشید، می‌توانید با نوک انگشتان این عصب را به صورت یک طناب نازک در پشت برجستگی داخلی آرنج و زیر پوست لمس کنید.

جهت ویزیت و نوبت دهی دکتر نادر مطلبی زاده فوق تخصص و جراح افزایش قد از اینجا و یا از طریق واتس‌اپ اقدام کنید

عروق اطراف مفصل آرنج

در اطراف مفصل آرنج، شریان بازویی یا براکیال اصلی ترین شریان است. این شریان از جلوی آرنج عبور کرده و کمی پایین‌تر به دو شریان رادیال و اولنار تقسیم می‌شود. شریان رادیال در سمت خارج و شریان اولنار در سمت داخل قرار دارد. شریان‌های فرعی دیگری نیز در اطراف آرنج وجود دارند که به آن‌ها شریان‌های کلترال (Collateral arteries) می‌گویند. همچنین وریدها یا سیاهرگ‌های آرنج نیز در کنار این شریان‌ها قرار دارند و همنام با آن‌ها هستند.

رادیوگرافی مفصل آرنج

یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیصی برای بررسی ضایعات مفصل آرنج، رادیوگرافی است. تصویربرداری از مفصل می‌تواند با استفاده از روش‌های مختلفی مانند رادیوگرافی ساده، سی‌تی اسکن، ام‌آر‌آی، اسکن رادیوایزوتوپ، و سونوگرافی انجام گیرد، اما رادیوگرافی ساده معمولاً اولین و مهم‌ترین روش مورد استفاده است. این روش می‌تواند اطلاعاتی را ارائه دهد که در سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی قابل مشاهده نیست. از مزایای رادیوگرافی ساده، هزینه پایین و راحتی تهیه آن است.

برای انجام رادیوگرافی ساده، اشعه ایکس از دو جهت به مفصل تابانده می‌شود: یک بار از جلو به مفصل تابیده شده و تصویر Anteroposterior (AP) تهیه می‌شود، و بار دیگر از کنار به مفصل تابانده می‌شود که نتیجه آن تصویر نیمرخ یا Lateral است. گاهی اوقات برای بررسی دقیق‌تر، تصاویر مایل از مفصل آرنج گرفته می‌شوند.